Công dụng của cây bã đậu và thận trọng trong sử dụng bài thuốc này

Cây bã đậu còn được gọi bằng những cái tên dân giã như cây ba đậu, mắc vát, cóng khói, mần để hay bằng những cái tên mĩ miều như mãnh tử nhân, lão dương tử, giang tử,… Là một loại cây mọc hoang và hiện nay còn được trồng nhiều ở các tỉnh miền Bắc như Hà Giang, Tuyên Quang, Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên hay các tỉnh miền Trung,…

Bã đậu thường cao 3 – 6m, cành cây nhẵn, lá cây mọc so le, hình trứng, đâu nhọn, mép có răng cưa nhỏ thường dài 6 – 8m, rộng 4 – 5cm, cuống nhỏ dài 1 – 2cm. Hoa mọc thành chùm dài 10 – 20cm ở đầu cành, hoa cái mọc ở phía dưới còn hoa đực thì mọc ở đỉnh, cuống hoa nhỏ dài 1 – 3mm. Quả cây bã đậu là dạng quả nang, nhẵn, có màu vàng nhạt với 3 mảnh vỏ khi chín thì tách ra. Hạt hình trứng dài 10mm, rộng 4 – 6mm, vỏ ngoài cứng và có màu nâu xám.

Bã đậu là một vị thuộc được dùng cả trong Đông và Tây y. Trong Đông y, bã đậu có vị cay, tính nóng và rất độc, vào 2 kinh vị và đại tràng. Cây bã đậu tác dụng tả hàn tích, trục đờm, hành thủy. Như đã nói, bã đậu có tính độc nên nếu sử dụng không cẩn thận có thể dẫn đến tử vong.

Trong Tây Y, người ta chỉ dùng dầu bã đậu để làm thuốc lùa bệnh trong những trường hợp tế thấp, đau ruột, viêm phổi, viêm phế quản. Dầu bã đậu có tác dụng gây phồng rất mạnh, khi cho tác dụng trên da, người ta sẽ thấy nóng bỏng, da phồng lên, mọng nước và sau đó tạo thành mụn tróc da, tuy nhiên không để lại sẹo. Nếu dùng dầu bã đậu trên da bụng thì trước hết cần bảo vệ rốn bằng một miếng thuốc dán. Đồng thời, dầu bã đậu cũng là một loại thuốc tẩy rất mạnh, thường được dùng trong những trường hợp táo bón khó chữa mà những loại thuốc khác không thể chữa được.

Tuy nhiên, bởi vì loại thuốc này rất độc nên cần thận trọng. Uống trong với 1 giọt dầu trộn với dầu hay ruột bánh mì. Dùng ngoài với 6 – 7 giọt trọn với các loại dầu lạc, dầu thầu dầu rồi dùng bút lông mà bôi để không bị phồng tay, và thường người ta chỉ bôi trên diện tích nhỏ hơn diện tích định gây phồng. Cũng vì vậy mà Tây y cũng hạn chế dùng vị thuốc này hơn.

Để đỡ nguy hiểm hơn thì người dân thường dùng với hình thức ba đậu sương, tức là dùng hạt bã đậu đã được ép bỏ hết dầu với liều 0.01g – 0.05g, song song phối hợp với nhiều vị thuốc khác.